W różnych publikacjach, w tym również w „Polonia dla Polonii”, publikowany był lament na to, że przeciętny Amerykanin nie wie kto to był np. Kazimierz Pułaski (uczestnik walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych, zwany ojcem kawalerii amerykańskiej), a Australijczyk nie wie kto to był Paweł Edmund Strzelecki (polski podróżnik w Australii, zdobywca najwyższego szczytu Australii w 1840 r., który nazwał Mount Kosciuszko – Górą Kościuszki).

Nie wiem jak przedstawia się wiedza Amerykanów o Kazimierz Pułaskim, ale wiem coś o tym czy przeciętny Australijczyk wie kto to był Paweł E. Strzelecki i czy jego osoba jest jakoś czczona w Australii, gdyż Australia jest moją drugą ojczyzną, krajem w którym mieszkam od 45 lat.

Otóż to prawda, że przeciętny Australijczyk na pewno nie wie kto to był Paweł E. Strzelecki i dlaczego najwyższy szczyt Austrlii jest nazwany Mount Kosciuszko. Jednak nie ma się temu co dziwić. Jest to rzecz zupełnie naturalna. Człowiek, chociażby nie wiem jak był mądry, nie może wszystkiego wiedzieć, także i dlatego, że nie wszystko jest nauczane – bo siłą rzeczy być nie może – nie tylko w szkole podstawowej, ale także w gimnazjum i na uniwersytecie.

Powiem więcej: jak przeciętny Australijczyk może coś wiedzieć o Pawle E. Strzelecim - polskim podróżniku po Australii i jednym z wielu podróżników po tym kontynencie, skoro także przeciętny POLAK na pewno nie wie kto to był Strzelecki! A i na pewno jest wielu Polaków w Polsce, którzy nie wiedzą, albo prawie nic nie wiedzą o polskim bohaterze narodowym Tadeuszu Kościuszce.

Taki jest świat i nikt i nic tego nie zmieni. Jednak można się starać, aby pogłębiać wiedzę np. o Pawle E. Strzeleckim w Australii.

Mogą to robić sami Australijczycy czy raczej odpowiednie instytucje australijskie – rządowe, szkolne czy historyczne. Jednak najwięcej aktywności w tej sprawie powinni okazywać Polacy mieszkający w Australii, wspierani przez odpowiednie placówki i insytucje polskie w kraju.

Od kilku lat propagatorem zasług Pawła Edmunda Strzeleckiego dla Australii i informatorem o Tadeuszu Kościuszce tak w środowisku polskim jak i australijskim oraz osobą, która najwięcej troszczy się o pomnik jest zapewne red. Ernestyna Skurjat-Kozek wraz z Krzysztofem Kozkiem i prowadzony przez nich portal Polonii australijskiej – „Puls Polonii” oraz stowarzyszenie Mt. Kosciuszko Incorporated działające w Perth w Zachodniej Australii i kierowane przez Adama Dzięcioła i Annę Habryn, a na łamach „Tygodnika Polskiego” Witold Łukasiak. – Wszystko to jednak jest nie wystarczające, szczególnie jeśli chodzi o Australijczyków.

Tak jak powiedziałem, przeciętny Australijczyk nie wie kto to był Paweł E. Strzelecki i dlaczego najwyższy szczyt Australii nazywa się Górą Kościuszki. Jednak trzeba przyznać, że Australijczycy zrobili od XIX wieku i robią wiele dla uczczenia pamięci Strzeleckiego.

I tak w Australii jest wiele nazw geograficznych pochodzących od Pawła E. Strzeleckiego, które zostały nazwane przez Australijczyków lub innych podróżników dla uczczenia jego zasług dla Australii. Są to:

Pasmo Strzeleckiego – Strzelecki Rangers do wysokości 643 metrów w krainie Gippsland, w stanie Wiktoria; tamtejsze lasy nazywane są Strzelecki State Forest;
Góry albo Szczyty Strzeleckiego – Strzelecki Peaks do wysokości 756 metrów na Wyspie Flindersa (Tasmania), nazwane w 1842 r. przez komandora Lorta Stokesa; najwyższy szczyt jest często nazywany Mount Strzelecki;
Góra Strzeleckiego – Mount Strzelecki mająca 633 metry w górach Crawford Ranges, na Terytorium Północnym, nazwana w 1860 r. przez podróżnika Johna McDonalla Stuarta;
Góra Strzeleckiego – Mount Strzelecki w Górach Błękitnych, w Nowej Południowej Walii;
Wzgórze Strzeleckiego – Strzelecki Hill na Wyspie Trzech Wydm (Three Hummocks Island) w Cieśninie Bassa (Tasmania) – zaznaczone jedynie na dokładnych mapach wyspy;
Przełęcz Strzeleckiego – Strzelecki Pass w Alpach Australijskich, położona około 8 km. od Góry Kościuszki na wysokości 1800 m, nazwana tak w 1885 r. przez austriackiego podróżnika Roberta Lendenfelda, jednak dzisiaj prawie nie używana;
Dorzecze Strzeleckiego – Strzelecki Basin – teren dorzecza rzeki okresowej Strzelecki Creek w Południowej Australii;
Pustynia Strzeleckiego – Strzelecki Desert znajdująca się na południe od pola naftowego Moomba i na zachód od pustyni Sturt Stony Desert w stanie Południowa Australia;
Rzeka Strzeleckiego – Strzelecki Creek - jest rzeką okresową o długości setek kilometrów w okresie deszczowym w Południowej Australii, nazwał ją tak w 1844 r. podróżnik Charles Sturt;
Potok Strzeleckiego – Strzelecki Creek - wypływa z zachodnich stoków Mount Twynam (trzeci najwyższy szczyt Australii – 2196 m) w Alpach Australijskich, w Nowej Południowej Walii;
Jezioro Strzeleckiego – Strzelecki Lake - to jezioro na zboczu Mount Townsend (2209 m) w Alpach Australijskich, nazwane w latach 80. XIX w. przez austriackiego podróżnika Roberta Lendenfeldta;
Obóz Strzeleckiego – Strzelecki Old Camp - to miejsce, a właściwie wielkie drzewo, na północ od jeziora St. Clair przy drodze do Cradle Mountain, gdzie obozował – w pniu drzewa nocował Strzelecki podczas swych podróżniczych badań po Tasmanii w latach 1840-41; drzewo jest australijskim zabytkiem historycznym;
Park Narodowy im. Strzeleckiego - Strzelecki National Park - znajduje się na Wyspie Flindersa (Tasmania) i obejmuje obszar 4215 ha ze Szczytami Strzeleckiego wraz z wybrzeżem (ciekawe, że hasło Strzelecki National Park w Wikipedia jest tylko w języku angielskim i niemiecki, czyli, że nie ma go w języku polskim, czyli, że nikogo z Polaków istnienie tego parku nie interesuje!);
Miasto Strzeleckiego – Strzelecki Town jest miejscowością liczącą ok. 250 mieszkańców, leżącą między miasteczkami Koruburra i Warragul w krainie Gippsland, w stanie Wiktoria; na budynku państwowej szkoły podstawowej nr 2779 jest medalion Strzeleckiego w brązie, ofiarowany przez Związek Polaków w Latrobe Valley w 1966 roku;
Strzelecki Farming District – tak nazywane są okolice Strzelecki Town;
Strzelecki South Town - to punkt na mapach w Gippsland, w stanie Wiktoria;
Strzelecki Recreation Reserve - to region we wschodniej części stanu Południowa Australia przez który biegnie środkowo-południowy odcinek Drogi Strzeleckiego – Strzelecki Track;
Wzgórze widokowe Strzelecki – Strzelecki Scenic Lookout - znajduje się nad morzem i w samym centrum wielkiego miasta Newcastle w Nowej Południowej Walii; nazwa ta nadana przez miasto w 1989 r. na pamiątkę 150 rocznicy przybycia w te strony Strzeleckiego, a postarało się o to miejscowe Polskie Towarzystwo Historyczne (PTH), założone z inicjatywy Mariana Kałuskiego w 1979 r.; na wzgórzu w 1991 r. stanął obelisk w uznaniu zasług Strzeleckiego dla tego regionu, o czym mówią dwa diagramy wraz z jego portretem, wzniesiony przez miasto i PTH;
Pole naftowe Strzelecki – Strzelecki Oil Field z szybem naftowym Strzelecki Oil Well znajduje się u wybrzeży stanu Południowa Australia na przecięciu południka ok. 140 stopni i równoleżnika ok. 28 stopni;
Autostrada im. Strzeleckiego – tak nazywa się droga kołowa o długości 60 km, łącząca miasta Leongatha i Morwell oraz South Gippsland Highway z Princess Highway w Gippsland, w stanie Wiktoria;
Droga Strzeleckiego – Strzelecki Track - to droga gruntowa w stanie Południowa Australia o długości 459 km, łącząca miejscowości Innamincka i Lyndhurst.

W szeregu miastach australijskich, szczególnie wielkich (np. Sydney, Melbourne, Canberra) i w rejonie Gippsland w stanie Wiktoria (np. w Yallourn) są ulice Strzeleckiego. Np. w Melbourne aż 6 ulic nosi imię Strzeleckiego: w Sunshine West, Laverton i Altona Meadows (jako Strezlecki) i Cranbourne North, Kilsyth i Taylors Lakes (jako Strzelecki).

Strzelecki w 1840 roku badał północną i odkrył południową część krainy Gippsland w stanie Wiktoria. Stąd tutaj obok ciągle istniejących nazw geograficznych: Strzelecki Town i Pasma Strzeleckiego było tu dawnej szereg innych nazw noszących imię naszego rodaka. Były to: linia kolejowa Strzelecki Railway albo Strzelecki Siding, stacja kolejowa Strzelecki Station, urząd pocztowy Strzelecki (zamknięty w 1953 r.) oraz kopalnia węgla Strzelecki Mine.

W czasie gorączki złota w stanie Wiktoria (okolice Ballarat) w latach 50. XIX w. szczęścia na polach złotodajnych szukało również wielu Polaków. Z tego okresu pochodziła nazwa Strzelecki Reef.

Dzięki staraniom Królewskiego Towarzystwa Historycznego w Wiktorii (Royal Historical Society of Victoria) wzniesiono w Gippsland w 1927 roku 7 obelisków upamiętniających trasę podróży przez tę krainę Pawła E. Strzeleckiego w 1840 roku. Obeliski te stoją w miejscowościach: Hayfield, Loy Yang (Traralgon), Koornalla, Mariboo North, Leongatha, Korumburra i Corinella.

Na drodze do Queenstown na górze Mount Arrowsmith na Tasmanii znajduje się od bardzo dawna usypisko kamienne (cairn) zwane Strzelecki Cairn.

W stulecie nazwania Góry Kościuszki na jej szczycie 17 lutego 1940 roku odbyła się uroczystość odsłonięcia obelisku z pamiątkową tablicą mówiącą o nazwaniu góry przez Pawła Edmunda Strzeleckiego. Na uroczystości tej rząd Nowej Południowej Walii reprezentował minister sprawiedliwości Sir Henry Manning, a rząd polski konsul generalny w Sydney Władysław Noskowski.

W 1988 roku z okazji 200-lecia Australia naród polski sprezentował narodowi australijskiemu monumentalny pomnik Pawła E. Strzeleckiego, który stanął w miejscowości Jindabyne, u podnóża Alp Autralijskich. Strzelecki wyciągniętą ręką wskazuje kierunek najwyższego ich szczytu – Góry Kościuszki.

Z tej samej okazji Polsko-Australijskie Towarzystwo Kulturalne w Melbourne ufundowało płaskorzeźbę Pawła E. Strzeleckiego, która została umieszczona na ścianie zewnętrznej budynku Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Melbourneńskiego.

Było czy nadal jest wiele innych rzeczy i budowli w Australii nazwanych imieniem Strzeleckiego, szczególnie w badanej przez Strzeleckiego krainie Gippsland (stan Wiktoria), jak np. targowisko Strzelecki Fresh Fruit and Vegie Market w Leongatha, motel Strzelecki Motor Inn przy autostradzie Princess Highway w Traralgon, piekarnia Strzelecki Bakery w miasteczku Mirboo North. W tej samej miejscowości w 1987 roku uwtowrzono browar o nazwie Strzelecki Brewing Company (W. Łukasiak).

W 1974 roku istniejąca wówczas australijska linia lotnicza TAA nazwała jeden ze swych nowoczesnych odrzutowców pasażerskich „Paul E. Strzelecki”; samolot ten miał numer rejestracyjny VH – TJN.

23 września 1983 roku (czyli 25 lat temu), dzięki staraniom Studium Historii Polonii Australijskiej – Polish Australian Historical Society (kier. Marian Kałuski) Poczta Australijska – Australia Post wypuściła w wielomilionowym nakładzie serię złożoną z czterech znaczków pocztowych zatytułowaną „Explorers of Australia” (Odkrywcy Australii). Jeden z tych znaczków, o nominale 30 centów, przedstawia głowę Pawła E. Strzeleckiego. Jednocześnie wydano album”The Collection of 1983 Australian Stamps”, w którym informacje o Strzeleckim zaczerpnięto z pracy Mariana Kałuskiego „Sir Paul E. Strzelecki. The man who climbed and named Mt Kosciusko” (PAHS, Melbourne 1981), co zaznaczono w publikacji. Największy dziennik wydawany w Melbourne (nakład 587 000) „The Sun” pisał w wydaniu z datą 23 września 1983 roku: „Po czterech latach walki Polish Australian Historical Society doprowadziło do tego, że Australia Post uhonorowała ich rodaka”.

Wcześniej, bo na przełomie 1973/74 roku z okazji setnej rocznicy śmierci Pawła E. Strzeleckiego w urzędach pocztowych w całej Australii używano specjalny stempel pocztowy – kasownik nawiązujący do tej rocznicy.

Tą samą rocznicę uczciła specjalną wystawą biblioteka La Trobe Library w Melbourne.

W prasie australijskiej ukazało się z pewnością wiele tysięcy różnych informacji o Pawele E. Strzeleckim. Wspomnę tu tylko, że nawet tygodnik dla pań „The Australian Women’s Weekly” z 18 października 1967 zamieścił artykuł o nazwach geograficznych w Australii związanych z osobą Strzeleckiego.

Z satysfakcją mogę stwierdzić, że spowodowałem napisanie przez znanych mi dziennikarzy lub sam napisałem kilkadziesiąt artykułów i notatek o Strzeleckim w prasie australijskiej (np. Stuart Rintoul „The Sun” 13.3.1980, J.D.A. “R.H.S.V. History News” September 1981, Mandy “The Mail” 5.10.1983, Alan Boyd „The Weekly Times” 12.10.1983, Marian Kałuski “The Australian” 15.5.1979, Marian Kałuski “LaTrobe Valley Express” 27.10.1980, Marian Kałuski “Advertiser” 10.9.1981, Marian Kałuski “Stamp News” 12.12.1983).

W 1967 roku Library Board of South Australia wydał faksymile najważniejszej pracy Pawła E. Strzeleckiego „Physical Description of New South Wales and Van Dieman s Land”, wydanej w Londynie w 1845 roku.

O Pawle E. Strzeleckim i jego podróżach odkrywczych po Australii można znaleźć informacje w wielu naukowych i popularno-naukowych książkach australijskich, jak np. chyba we wszystkich encyklopediach oraz takich książkach jak: Murdoch „A History of Australia”, Jose „History of Australia”, Bernard „A History of Australia”, Cramp „A Story of the Australian People”, Watts „Stories from Australian History”, Clarke „History of Australia and Tasmania”, Southerland „History of Australia and New Zealand”, Finney „History of the Australian Colonies”, Scott „A Short History of Australia”, Learmonth „Encyclopćdia of Australia”, Clews „Strzelecki’s Ascent of Mount Kosciusko”, Wood „The Discovery of Australia”, Pearson “Echoes from the Mountains and History of the Omeo Shire Council”, McEwan „Southward Ho! Australian Explorers” Vol. 4, Good “Kosciusko Heritage”, Jupp (ed.) „The Australian People” (1988).

Ukazało się w Australii także 6 biografii Pawła E. Strzeleckiego w języku angielskim: W.L. Harvard „Sir Paul Edmund de Strzelecki” (Royal Austr. Hist. Soc. Journ. And Proc., Vol. 26, Part 1, Sydney 1940), G. Rawson „The Count: A life of Sir Paul Edmund Strzelecki, K.C.M.G., Explorer and Scientist” (Melbourne 1953), H. Heney “In a Dark Glass: the Story of Paul Edmund Strzelecki” (Sydney 1961), M. Kałuski „Sir Paul E. Strzelecki. The man who climbed and named Mt. Kosciusko” (Melbourne 1981), M. Kałuski “Sir Paul E. Strzelecki. A Polish Count’s Explorations in 19th Century Australia” (Melbourne 1985) i L. Paszkowski “Sir Paul Edmund de Strzelecki” (Melbourne 1997).

Również w 1985 roku rozdział o Strzeleckim ukazał się w mojej książce o Polakach w Australii “The Poles in Australia” (Melbourne).

Ciekawa jest historia książki Helen Heney “In a Dark Glass: the Story of Paul Edmund Strzelecki”, wydanej w Sydney w 1961 roku, jak i jej autorki z punktu widzenia polskiego.

Otóż jak sam tytuł książki na to wskazuje: „In a Dark Glass...” - „W ciemnym zwierciadle...”, praca Heney jest nie tyle biografią Strzeleckiego co świadomie napisanym paszkwilem na polskiego podróżnika, któremu autorka chciała odebrać to miano, dowodząc, że był hochsztaplerem. Oczywiście rozsierdziło to wielu Polaków w Australii. Stanowczo za bardzo, chociaż książka naprawdę wyrządziła dużą krzywdę Strzeleckiemu.

Mnie wtedy jeszcze nie było w Australii. Kiedy sięgnąłem po książkę zauważyłem, że autorka zadedykowała ją ks. Wojciechowi Sojce, który w latach 50. ubiegłego wieku był polskim duszpasterzem w Sydney, a potem w Stanach Zjednoczonych. Współpracował on z „Tygodnikiem Polskim” kiedy byłem jego redaktorem (1974-77). Postanowiłem więc dowiedzieć się od niego szczegółów związanych z tym „wyróżnieniem” (kłopotliwym w kontaktach z Polakami). Na mój list w tej sprawie otrzymałem od niego odpowiedź z dn. 28 grudnia 1979 r. następującej treści:

Szanowny Panie Redaktorze!... Pyta Pan jakim cudem pani Heney dedykowała swą książkę o Strzeleckim akurat mnie. Dedykacja ta była dla mnie zaskoczeniem, choć ona lojalnie i w odpowiednim czasie poprosiła na odległość (bo już mnie w Australii nie było) o pozwolenie. Rzecz cała w tym, że w czasie gdy ja byłem duszpasterzem w Sydney, pani Heney była czynna w kołach imigranckich, ściśle mówiąc w szkolnictwie, jako psycholog-wychowawca, a przede wszystkim doradca w takich sprawach jak wybór dalszych studiów i ew. kariery życiowej. Z tego powodu spotykaliśmy się okazyjnie, nieraz chodziło o jakąś konsultację. Były omawiane sprawy asymilacji i tych kłopotliwych zagadnień związanych z początkami emigranckich wysiłków w obcym kraju. Pani Heney spędziła przed II wojną (światową) kilka lat w Warszawie w ambasadzie brytyjskiej, zaznajomiła się z Polską „na tyle na ile” (i spotkał ją tam zawód miłosny). Zaprzyjaźniła się z potomkami Platerów (w Sydney), byłem z nią u jednej rodziny Platerów w Parramatta. Widocznie, jak się to mówi, „znalazłem u niej łaskę”. Koresponduję z nią do tego czasu, choć już co rok to rzadziej listy chodzą w jedną i drugą stronę. Pani Heney nie jest katoliczką, ale się jakoś zgadzamy. Przez swoją książkę narobiła sobie w polonijnych kołach wrogów, dokuczano jej uciekając się prawie do bojówkarstwa, pogróżek telefonicznych i listownych, całe tuziny. W prasie (polonijnej) oczywiście też. Jedni nawoływali drugich do zwalczania autorki książki o Strzeleckim. Adam Nasielski (znany literat i publicysta w Australii – M.K.) odpowiedział z godnością: dyskusję na tematy literackie należy prowadzić kulturalnie. Do naganianych krzykaczy należeć nie chciał. Nie wiem, czy Pan zauważył w londyńskich „Wiadomościach” pod datą 6 maja 1962 mój długi list w tej sprawie. Był napisany na życzenie Grydzewskiego, a gdy Paszkowski wypisał swoją replikę, Grydzewski radził mi napisać odpowiedź. Co ja na to? Wyjaśniłem, że w niekończące się polemiki szkodzące tak sprawie polskiej jak i czasopiosmom, wdawać się nie myślę. Ja napisałem swoje, przeciwnik swoje i na tym koniec. Pamiętam jak jedna długotrwała polemika na śmieszne tematy gramatyczne przyczyniła się do ubicia tygodnika „Echo”, wydawanego w Perth, a kolportowanego nieudolnie w Sydney...”.

Rzeczywiście książka Heney bardzo zaszkodziła opinii Pawła Strzeleckiego wśród wielu Australijczyków, którzy w tamtych latach byli na ogół źle ustosunkowani do nie-Anglosasów. Problem ten pogłębił fakt, że strona polska, włącznie z oficjalnym i jedynym (z błogosławieństwem Rady Naczelnej Polskich Organizacji w Australii; wszyscy inni byli intruzami) historykiem Polonii australijskiej Lechem Paszkowskim woleli polemizować w tej sprawie w prasie polonijnej, która to polemika oczywiście do Australijczyków nie docierała, zamiast postarać się o jak najszybszą odpowiedź w języku angielskim na paszkwil Heney. Paszkowski, chociaż zabrał się do pisania od razu, swoją biografię Strzeleckiego wydał dopiero po 36 latach!

Pierwsza z historyków australijskich przywróciła na piedestał Strzeleckiego Marcia McEwan w swej popularnie napisanej pracy „Southward Ho! Australian Explorers” Vol. 4 (Sydney 1979). Nie była to jednak biografia Strzeleckiego, a tylko historia odkryć geograficznych między Sydney a Melbourne.

Praca Paszkowskiego “Sir Paul Edmund de Strzelecki” (Sydney 1997) to wielkie i bardzo dobre dzieło naukowe. Jednak tak obszerne (370 stron) i tak drogie, a przy tym mogące zainteresować jedynie małe grono historyków Australii, że w ogóle „nie chwyciła”. Po 10 latach prawie połowa nakładu (z 1000 egz.) poszła na przemiał. Wydawca, Arcadia, nawet nie raczyła poinformować o tym autora, który, jak się dowiedziałem, uprzedzony o tym planie zawczasu odkupił by pewną ilość książek dla siebie.

Dzieło Paszkowskiego na pewno było potrzebne. I dzięki mu za nie. Jednak na rynku australijskim potrzebne było obok naukowego popularne wydanie pracy o Strzeleckim. Dlatego, kiedy w 1977 roku założyłem Studium Historii Polonii Australijskiej – Polish Australian Historical Society uznałem, że zajmie się ono wydaniem popularno-naukowej pracy w języku angielskim o Strzeleckim i skłonieniem Australia Post do wydania znaczka pocztowego, który uczcił by zasługi naszego rodaka dla Australii.

Kiedy Paszkowski odmówił z nami współpracy, sam zabrałem się do napisania pracy o Strzeleckim. W 1981 roku, a więc 20 lat od chwili wydania książki Heney, ukazała się moja praca pt. „Sir Paul E. Strzelecki. The man who climbed and named Mt. Kosciusko” w nakładzie 1200 egzemplarzy.

Licząca 55 stron książeczka stała się sukcesem wydawniczym (np. Strzelecki booklet a success „Advocate” 5.8.1981), co było potwierdzeniem tego, że właśnie taka publikacja była bardzo potrzebna na rynku australijskim. Zamówienia przychodziły z księgarń w Sydney, Woolongong, Canberra, Traralgon, Warragul oraz licznych bibliotek. To ich akcja sprawiła, że wiktoriańskie Ministerstwo Imigracji i Spraw Etnicznych zamówiło 50 egzemplarzy książeczki dla bibliotek publicznych w stanie Wiktoria („Advocate” 5.8.1981).

Co więcej, to właśnie przede wszystkim wydanie tej publikacji zachęciło nareszcie Australia Post do wydania w 1983 roku znaczka ze Strzeleckim.

Zainteresowanie książką przez biblioteki szkolne sprawiło, że moją pracą o Strzeleckim zainteresowało się wydawnictwo pomocy szkolnych dla szkół średnich Australasian Educa Press w Melbourne, którą po odpowiednim przeredagowaniu (wydanie z 1981 r. było w dużym stopniu polemiką z Helen Heney), chciało włączyć do swoich wydawnictw. I stało się. W 1985 roku ć Press wydało w nakładzie 5000 egzemplarzy moją książeczkę (70 stron)“Sir Paul E. Strzelecki. A Polish Count’s Explorations in 19th Century Australia”. Pięknie wydana (twarda, kolorowa okładka, licze ilustracje i mapy), została uznana przez wydawców stanu Wiktoria za najbardziej estetycznie wydaną książkę 1985 roku.

Nigdy nie myślałem, że napiszę pracę o Strzeleckim tak dobrze, że będą się powoływać na nią uczeni australijscy, jak np. D.F. Branagan („Strzelecki’s Geological Map of Southeastern Australia; An Eclectic Synthesis” 1986, aż pięć razy) czy R.B. Good (“Kosciusko Heritage” Sydney 1992, dwa razy).

W internecine jeśli ktoś będzie chciał dowiedzieć się czegoś o Pawle E. Strzeleckim, to najwięcej skierowań będzie dotyczyło właśnie moich dwóch książeczek „Sir Paul E. Strzelecki. The man who climbed and named Mt. Kosciusko” (Melbourne 1981), M. Kałuski “Sir Paul E. Strzelecki. A Polish Count’s Explorations in 19th Century Australia” (Melbourne 1985).

To cieszy mnie tym bardziej, że o tych dwóch książkach jak i o mojej książce o Polakach w Australii („The Poles in Australia” ć Press 1985), która była pierwszą książką w języku angielskim o powojennej emigracji polskiej w Australii (oraz o znaczku ze Strzeleckim wydanym przez Australia Post) nie ukazała się ani jedna recenzja w prasie polskiej w Australii (Tadeusz Sobolewski „O miejsce dla prawdy” Sprawy Polaków Nr 1 1992) czy reprodukcja znaczka. – 3 grudnia 2008 roku w polskim programie państwowego radia etnicznego SBS literat Edward Kurleto mówiąc o zmarłej tragicznie (popełniła samobójstwo) w Australii literatce Lilianie Rydzyńskiej, powiedział, że Polonia australijska nie tylko ignoruje swoich literatów, ale także ich niszczy; poza Rydzyńską podał jako przykład na to Andrzeja Chciuka i siebie.

No, ale może nastaną lepsze czasy dla nas. Niech żywi nie tracą nadziei.

Jak widzimy, nie możemy mieć pretensji do Australii i Australijczyków, że nic czy prawie nic nie robią dla podkreślania zasług Pawła E. Strzeleckiego dla Australii. Bowiem zrobili i robią dużo. A że większość Australijczyków nie wie kim był Paweł E. Strzelecki, to, jak już pisałem, na ten zarzut można odpowiedzieć, że również nie wszyscy Polacy w Polsce nie wiedzą kim był Strzelecki.

Jeśli Polacy chcą, aby więcej Australijczyków wiedziało coś o Strzeleckim i Tadeuszu Kościuszce, to niech zakasają rękawy i wezną się do pracy – do jeszcze większego niż dotychczas propagowania wśród Australijczyków obu naszych wielkich rodaków. Możliwości jest wiele. Swego czasu sugerowałem urządzanie w największych skupiskach polskich w Australii (Melbourne, Sydney, Adelajda, Brisbane, Perth) za wzorem Polonii amerykańskiej, która organizuje doroczną paradę Pułaski Day, paradę Strzelecki Day.

Moja książeczka “Sir Paul E. Strzelecki. A Polish Count’s Explorations in 19th Century Australia”, która była dużym sukcesem wydawniczym pod każdym względem, ukazała się prawie 24 lata temu, a i ć Press nie ma już w Australii (przeniosła się do Azji). Książeczki już dawno nie ma w księgarniach; można ją nabyć jedynie w antykwariatach, słono za nie płacąc. Nie ma w tej chwili w księgarnich żadnej pracy o Pawle E. Strzeleckim. Jestem właścicielem jej copyright. Może Polonia, tj. jej władze czy ktoś inny zdecyduje się na nowe jej wydanie (reprint). Rezygnuję z jakiegokolwiek honorarium.

Marian Kałuski